Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to schorzenie, które dotyka coraz większej liczby osób. Wbrew powszechnej opinii nie jest problemem jedynie osób starszych. Reumatoidalne zapalenie stawów należy do grupy chorób autoimmunologicznych i przewlekłych, a dolegliwości związane z chorobą obejmują nie tylko obszar stawów, ale również innych narządów. RZS często rozwija się bezobjawowo, a dolegliwości stają się bardziej uciążliwe dopiero po upływie kilku miesięcy. Wiele z pierwszych symptomów przywodzi na myśl zupełnie inne schorzenie, np. grypę ze względu na obecność podwyższonej gorączki, osłabienia organizmu, tzw. „łamania w kościach”, niechęci do jedzenia.

Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest sztywność, ból, obrzęk stawów rąk i stóp, opuchlizna, wrażliwość stawu na ucisk, ograniczenie lub utrata ruchomości stawu czy też deformacja stawów będąca konsekwencją długo trwającej choroby. Nieleczone RZS prowadzi do zniszczenia stawów i ciężkiej niesprawności. Kolejnym ryzykiem, jakie niesie ze sobą choroba (zwłaszcza nieleczona) są uszkodzenia narządów wewnętrznych. Choroba nie jest do końca uleczalna, natomiast wczesne zastosowanie skutecznego leczenia hamuje jej postęp, jak również zapobiega powikłaniom i umożliwia normalne funkcjonowanie. Leczenie RZS jest kilkuetapowe i odbywa się na kilku płaszczyznach: terapia farmakologiczna, psychologiczna, rehabilitacyjna, jak również zmiana dotychczasowego stylu życia.

W krajach rozwiniętych na RZS choruje około 1 na 100 osób, w tym trzykrotnie więcej kobiet, niż mężczyzn. Choroba ujawnia się najczęściej między 30-tym a 50-tym rokiem życia u kobiet, natomiast u mężczyzn częstość jej występowania wzrasta z wiekiem.

Przyczynę powstawania choroby bardzo rzadko udaje się jednoznacznie określić. Najprawdopodobniej do rozwoju choroby konieczne jest współistnienie wielu czynników. Schorzenie rozpoczyna się od wystąpienia procesu zapalnego wewnątrz stawu. Nieznany czynnik stymuluje błonę maziową obecną w stawach do odpowiedzi zapalnej. Dochodzi do jej powiększania, a tym samym niszczenia przylegających struktur (kości, chrząstki, więzadła, ścięgna). Wspomniane zmiany są podstawą do tworzenia dalszych uszkodzeń, wtórnych zmian zwyrodnieniowych. Znanych jest kilka czynników, które mają znaczący wpływ na rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów:

• uwarunkowania genetyczne (istnieje predyspozycja do występowania RZS u osób blisko spokrewnionych)
• zależność od płci (kobiety chorują trzykrotnie częściej, niż mężczyźni)
• nadmierny stres (zdarza się, że choroba rozpoczyna się po przeżyciu silnego stresu)
• nałogowe palenie tytoniu (zwiększa ryzyko zachorowania i powoduje cięższy przebieg choroby)
• defekt układu odpornościowego (błędne rozpoznawanie własnych tkanek jako „wroga”
• i produkowanie autoprzeciwciał mających na celu ich niszczenie)
• wpływ wirusów i bakterii na rozwój stanu zapalnego.

Lekarz rozpoznaje RZS na podstawie współistnienia charakterystycznych objawów z wynikami badań obrazowych i laboratoryjnych. W 2010 roku opracowano nowe kryteria klasyfikacyjne RZS, dzięki którym rozpoznanie choroby i zastosowanie leczenia jest możliwe już na wstępnym etapie, zanim dojdzie do nieodwracalnej destrukcji stawów.

Badania laboratoryjne służące do rozpoznawania RZS, prognozowania ciężkości i kontroli przebiegu choroby:

• czynnik reumatoidalny RF – stwierdza się u 70-80% Pacjentów (seropozytywna postać RZS)
• anty-CCP/ACPA (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi) – są bardziej swoiste dla RZS, zazwyczaj pojawiają się wcześniej, niż objawy choroby. Wysokie miano RF oraz anty-CCP wskazuje na ciężką postać choroby
• OB, CRP – podwyższone wskaźniki zapalne oraz zmiany w morfologii krwi służą m.in. do oceny aktywności choroby

Badania obrazowe służące do rozpoznawania RZS:

• RTG – zdjęcia radiologiczne rąk i stóp oraz innych zajętych stawów. Typowymi dla RZS zmianami radiologicznymi są: obrzęk tkanek miękkich, zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, obecność nadżerek (ubytków kostnych) czy zwężenie szpar stawowych
• Rezonans magnetyczny i ultrasonografia – stosowane w pierwszym etapie choroby, ze względu na fakt, iż wskazują zmiany zapalne wcześniej, niż RTG

Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jeśli pojawi się ból i obrzęk stawów. Pacjenci z podejrzeniem RZS powinni znaleźć się pod stałą opieką reumatologa. W przebiegu RZS może dojść do wystąpienia powikłań wymagających pilnej interwencji lekarskiej. Zaostrzenie choroby (nasilenie bólu, sztywności, obrzęku stawów, stany podgorączkowe, zmniejszenie masy ciała) wymaga intensywniejszego leczenia, by jak najszybciej stłumić aktywność choroby.

Reumatoidalnego zapalenia stawów nie da się całkowicie wyleczyć, ale stosowana terapia ma na celu zastopowanie rozwoju choroby i zredukowanie objawów bólowych. Specjalista reumatolog najczęściej zaleca leczenie na kilku poziomach:

Reumatoidalne zapalenie stawów nadal związane jest z częstym ograniczeniem sprawności. Szacuje się, że po około 5 latach zdolność do pracy traci połowa chorych. Należy również pamiętać o odpowiednio wczesnym leczeniu osteoporozy, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia złamań kości. Nie można zapobiec RZS, dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie choroby, im wcześniej wykryte RZS tym większa szansa na jej cofnięcie się.